IVN Vecht & Plassengebied - Tienhovens kanaal, eendenkooi en de Trouwe Wachter


 

Excursies | Vogels | Vleermuizen | Natuurgebieden | Groencursus | Natuurgidsencursus | Organisatie | IVN Vecht & Plassengebied

Fotoboek | Natuurkrant | Vogelreis Falsterbo | Waterkwaliteit | Virtuele excursie Gunterstein | Poelenwerkgroep het Gooi

TIENHO.gif (9633 bytes)

1 Algemeen

a Eigenaar

- Het Tienhovens kanaal heeft twee eigenaren: de provincie Utrecht voor wat betreft het eerste deel van het kanaal vanaf de Vecht, liggend in de provincie Utrecht, en de gemeente Hilversum voor wat betreft het laatste deel van het kanaal.

- De Tienhovense Plassen, de eendenkooi en de molen de Trouwe Wachter zijn eigendom van Natuurmonumenten.

b Gemeente Het beschreven gebied ligt voornamelijk in de gemeente Maarssen.

c Ligging Het gebied ligt tussen de Laan van Niftarlake, de Dwarsdijk en de Nieuweweg langs het Tienhovens kanaal. Het Tienhovens kanaal begint bij de Vecht en loopt door tot vlak over de Noodweg (dat is de weg van Hollandse Rading naar Loosdrecht). Het kanaal loopt daar dood.

d Bodem Als je de loop van het Tienhovens kanaal volgt vanaf de Vecht, kom je achtereenvolgens door het vruchtbare rivierlandschap van de Vecht (rivierklei, eerst licht, dan zwaar), dan het natte veenweidelandschap van de oostelijke Vechtplassen (ingeklonken veen, laag en nat waardoor alleen weidegrond mogelijk is, petgaten met legakkers door vervening en moerasbos) en tenslotte kom je bij het droge zandlandschap van de Gooise stuwwal (voedselarme dekzanden met loofbos en bossen van grove den).

e Landschap Verveningsplassen (Breukeleveensche- of Stille Plas en de Tienhovensche Plassen) en veenweidegebied aan weerskanten van de kanaaldijk. Elzenbroekbos in de eendenkooi en langs de Dwarsdijk. Beukenbos en Dennenbos op de zandgronden.

f Beheer

- De Dienst Water en Riolering van het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht (DWR): is sinds 1996 de waterbeheerder en heeft tevens het "gezag" over het beheer door derden en onderhoud het Tienhovens kanaal van de eendenkooi tot het eind bij Maartensdijk;

- Plassenschap Loosdrecht: onderhoud kanaal van Vecht tot Laan van Nifterlake;

- Staatsbosbeheer: inrichting en beheer wetlands tegenover de eendenkooi;

- Natuurmonumenten: beheer van de eendenkooi en onderhoud van het kanaal en de kanaaldijk van de Laan van Nifterlake tot de eendenkooi;

- Gemeente Breukelen: onderhoud wegbermen van Vecht tot Fort;

- Gemeente Maarssen: onderhoud wegbermen van fort tot Laan van Nifterlake.

g Openstelling Afgezien van de eigendommen van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer is het gebied vrij toegankelijk.

h Oppervlakte

i Algemeen In het kader van de herinrichting Noorderpark wordt langs de Nieuweweg een recreatief fietspad aangelegd. In de zomer van 1997 van het fort naar de Laan van Nifterlake en waarschijnlijk het jaar daarop verder richting Maartensdijk.

 

2 Geschiedenis

a Geologisch

b Cultuur historisch

- Geschiedenis van het Tienhovens kanaal. In 1824 dienst ene heer van de Wall een voorstel in om een kanaal aan te leggen dat moest beginnen bij de Vecht tussen Maarssen en Breukelen en moest eindigen in de Eemnesservaart. Doel van het kanaal was de ontginning van het Gooi. Het moest dienen voor de ontwatering van het gebied en de afvooer van turf en geschikt zijn voor vaartuigen van 20 á 30 ton. Met enige wijzigingen is het kanaal, voor zover het in de provincie Utrecht geprojecteerd was, vrij snel gereedgekomen. In 1838 bestonden er plannen om het kanaal door te trekken tot Huizen. Het kanaal moest koersen op de toren van Eemnes. Op deze manier zou een alternatieve handelsweg ontstaan van Amsterdam naar Amersfoort.

Een en ander mislukte toen men op de hoge zandgronden ten zuiden van de Hoorneboeg stuitte, die onderdeel zijn van de Gooise stuwwal en 5 meter boven NAP liggen. Het doodlopen van het kanaal in de voor die tijd onmogelijk te doorgraven zandgronden en een toen zeer schaars bewoonde streek, is er de oorzaak van geweest dat het tot stand gebrachte deel van het kanaal maar zeer gering nut heeft gehad. Daarna is het kanaal verwaarloosd, totdat men zich er uit natuur- en milieu-oogpunt weer voor ging interesseren.

- Geschiedenis van de eendenkooi. De eendenkooi is in 1811 in gebruik genomen. Diverse particulieren zijn daarna eigenaar geweest. In 1955 kwam de kooi in bezit van Natuurmonumenten.

- Geschiedenis van de Trouwe Wachter. Een Hollandse wipwatermolen. Verzorgde vanaf 1832 tot 1948 de bemaling van de Oostelijke Binnenpolder. In de oorlog was aan de stand van de wieken te zien of er al of niet een rassia aan de gang was. (Er waren veel onderduikers in de omgeving aanwezig). De molen was echt een trouwe wachter van 1940-1945.

In 1950 werd de molen voor f 1,- verkocht aan notaris Ter Horst uit Utrecht. In 1963 werd Natuurmonumenten eigenaar. In 1982 werd de houten schutsluis (uniek), die destijds de schuiten schutte, geheel gerestaureerd.

c Gebruik vroeger en nu

 

3 Vegetatie

a Algemeen Oevervegetatie van het Tienhovens kanaal.

b Bijzonderheden De vegetatie is bijzonder rijk. Hieronder volgt een greep. Water- en oeverplanten: waterlelie, gele plomp, fonteinkruid, krabbescheer, lisdodde, grote- en kleine egelskop, slangewortel, zwanebloem, waterscheerling, poelruit, watergentiaan, aarvederkruid.

Bijzonder zijn de planten die gebonden zijn aan kwelwater: waterviolier, holpijp, waterdrieblad en blaasjeskruid.

En verder: winterpostelein, pastinaak, dauwbraam, agrimonie en hop.

In de eendenkooi: oud moerasbos met elzen, wilgen en berken.

In het bos: eikvaren en dubbelloof.

 

4 Fauna

a Algemeen

Vogels: rietzanger, kleine karakiet, sprinkhaanrietzanger.

Weidevogels: grutto, tureluur, watersnip.

In het bos: bosuil, diverse spechtensoorten, boomklever en holenduif.

Zoogdieren: vos en ree.

Amfibieën en reptielen: groene kikker (concerten in mei/juni), ringslang.

Insekten: vele soorten (26) libellen en waterjuffers.

b Bijzonderheden

Vogels: zeldzame broedvogels als woudaapje, roerdomp, zwarte stern, purper reiger, bruine kiekendief, blauwborst en porceleinhoen. Rietganzen in de winter.

Zoogdieren: in het bos das, hermelijn, eekhoorn.

Amfibieën: kamsalamander.

 

5 Aanvullende informatie voor wandelingen

Er kan een wandeling gemaakt worden van station Breukelen naar station Hollandse Rading van 17 km. Deze volgt voor een groot deel het Tienhovens kanaal (de Kanaaldijk). Het is jammer dat het kanaal niet als een geheel door een verantwoordelijke instantie beheerd wordt. Het ontbreken van de beheersvisie voor het hele kanaal is duidelijk zichtbaar.

 

6 Bronnen

Dolmans, A.M. & T.J. Poort (1990). Onthullingen over het Tienhovens Kanaal (brochure).

Kwartaalblad: Natuurbehoud, augustus 1991, 22e jaargang no.3

Informatiefolder: Achtergronden bij wandeling in het tijdschrift Natuurbehoud van augustus 1991.

IVN folder: de Trouwe Wachter / Tienhovense Plassen.

 

Werkgroep Natuurpaden

Hanni Meulemans

December 1996